اقتصاد تغییرات اقلیمی و گذار انرژی؛ هزینه‌ها، فرصت‌ها و چالش‌ها

به گزارش خبرنگار اقتصادی تجارگستران ؛  اقتصاد تغییرات اقلیمی را می‌توان از دو جنبه اصلی بررسی کرد: نخست، هزینه‌های ناشی از پیامدهای تغییرات اقلیمی در صورت عدم اقدام کافی، و دوم، هزینه‌ها و فرصت‌های اقتصادی مرتبط با فرآیند گذار به سوی اقتصادی کم‌کربن و مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی.

بار اقتصادی پیامدهای تغییرات اقلیمی

پیامدهای تغییرات اقلیمی، از موج‌های گرمای شدید و خشکسالی‌های طولانی‌مدت گرفته تا طوفان‌ها، سیلاب‌ها و بالا آمدن سطح آب دریاها، همگی دارای ابعاد جدی اقتصادی هستند. این پدیده‌ها منجر به خسارات مالی مستقیم به زیرساخت‌ها، خانه‌ها و محصولات کشاورزی می‌شوند. کاهش بازدهی کشاورزی، تخریب منابع طبیعی، افزایش هزینه‌های بهداشت عمومی ناشی از بیماری‌های مرتبط با گرما یا کیفیت پایین هوا، و disruption در زنجیره‌های تأمین جهانی، تنها بخشی از هزینه‌هایی هستند که هر ساله بر اقتصاد کشورها تحمیل می‌شوند. صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی بارها هشدار داده‌اند که ادامه روند فعلی می‌تواند به کاهش قابل توجه رشد اقتصادی جهانی در دهه‌های آینده منجر شود. این هزینه‌ها به‌طور نامتناسبی بر کشورهای در حال توسعه و جوامع آسیب‌پذیرتر تحمیل می‌شوند، که خود می‌تواند نابرابری‌های موجود را تشدید کند. بنابراین، هزینه عدم اقدام در برابر تغییرات اقلیمی، در بلندمدت به مراتب بیشتر از هزینه‌های لازم برای مقابله با آن و سازگاری با پیامدهایش خواهد بود.

گذار انرژی به معنای حرکت نظام‌مند از وابستگی به سوخت‌های فسیلی (نفت، گاز، زغال‌سنگ) به سمت استفاده گسترده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید، باد، انرژی زمین‌گرمایی و هیدروژن پاک است. این تحول نه تنها شامل تولید انرژی، بلکه شامل تغییر در نحوه مصرف انرژی در بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل، صنعت، ساختمان‌ها و کشاورزی نیز می‌شود. دستیابی به اهداف اقلیمی جهانی، مانند محدود کردن افزایش دمای کره زمین به ۱.۵ یا ۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی شدن، نیازمند کاهش سریع و عمیق انتشار گازهای گلخانه‌ای است که قلب آن را گذار موفقیت‌آمیز انرژی تشکیل می‌دهد. مقیاس این تحول بی‌سابقه است و نیازمند بازآرایی کامل زیرساخت‌های انرژی جهانی است که طی بیش از یک قرن بر پایه سوخت‌های فسیلی بنا شده‌اند.

نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم؛ موتور محرکه گذار

یکی از بارزترین جنبه‌های اقتصادی گذار انرژی، حجم عظیم سرمایه‌گذاری مورد نیاز است. برآوردها توسط نهادهای بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که برای دستیابی به اهداف اقلیمی، جهان نیازمند تریلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری در دهه‌های آینده است. این سرمایه‌گذاری‌ها باید در بخش‌های مختلفی صورت گیرد:

• تولید انرژی تجدیدپذیر: احداث نیروگاه‌های خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و توسعه سایر منابع پاک.
• زیرساخت‌های شبکه برق: نوسازی و هوشمندسازی شبکه‌های برق برای پذیرش حجم بالای انرژی‌های متناوب تجدیدپذیر، توسعه خطوط انتقال و سیستم‌های ذخیره انرژی (مانند باتری‌های بزرگ).
• ذخیره‌سازی انرژی: توسعه فناوری‌ها و زیرساخت‌های ذخیره انرژی برای اطمینان از پایداری و قابلیت اطمینان شبکه.
• حمل‌ونقل پاک: سرمایه‌گذاری در تولید وسایل نقلیه برقی، توسعه زیرساخت‌های شارژ و گسترش حمل‌ونقل عمومی پاک.
• بهره‌وری انرژی: سرمایه‌گذاری در بهبود عایق‌بندی ساختمان‌ها، فرآیندهای صنعتی بهینه‌تر و تجهیزات کم‌مصرف‌تر.
• فناوری‌های نوین: تحقیق و توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌هایی مانند هیدروژن سبز، جذب و ذخیره کربن و سوخت‌های پایدار.
  تأمین این حجم از سرمایه‌گذاری نیازمند بسیج منابع مالی از سوی دولت‌ها، بخش خصوصی، نهادهای مالی بین‌المللی و بانک‌های توسعه است. سیاست‌گذاری‌های حمایتی دولت‌ها، مانند تعرفه‌های تشویقی، یارانه‌های هدفمند و قیمت‌گذاری کربن، نقش حیاتی در جذب سرمایه‌گذاری خصوصی ایفا می‌کنند.

ایجاد مشاغل سبز و فرصت‌های اقتصادی جدید

گذار انرژی تنها به معنای تغییر منابع انرژی نیست، بلکه خالق یک “اقتصاد سبز” جدید با فرصت‌های شغلی و تجاری تازه است. بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، در مقایسه با صنایع سوخت فسیلی، به‌طور کلی شغل‌های بیشتری به ازای هر واحد انرژی تولیدی ایجاد می‌کند. این مشاغل شامل تحقیق و توسعه، ساخت تجهیزات (پنل خورشیدی، توربین بادی)، نصب و راه‌اندازی، نگهداری و تعمیرات، و خدمات مرتبط می‌شوند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در بهره‌وری انرژی، توسعه شبکه برق هوشمند و سایر بخش‌های اقتصاد سبز نیز فرصت‌های شغلی جدیدی را در حوزه‌های مهندسی، فنی، ساختمان، فناوری اطلاعات و خدمات ایجاد می‌کند. این “مشاغل سبز” می‌توانند جایگزینی برای مشاغل از دست رفته در صنایع سوخت فسیلی باشند و به رشد اقتصادی پایدارتر کمک کنند. ایجاد صنایع جدید مرتبط با فناوری‌های پاک، ارائه خدمات مشاوره‌ای در حوزه انرژی و محیط زیست، و توسعه بازارهای جدید برای محصولات و خدمات سبز، همگی بخشی از فرصت‌های اقتصادی ناشی از این گذار هستند.

تأثیر بر صنایع سنتی؛ چالش‌های سازگاری و گذار عادلانه

در مقابل فرصت‌ها، گذار انرژی چالش‌های بزرگی را برای صنایع و مناطقی که به شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته‌اند ایجاد می‌کند. صنایع استخراج و پالایش نفت، معادن زغال‌سنگ، و تولیدکنندگان خودرو با موتورهای احتراق داخلی، همگی نیازمند بازنگری اساسی در مدل کسب‌وکار خود هستند. این ممکن است منجر به تعطیلی برخی فعالیت‌ها، کاهش تقاضا برای محصولات سنتی، و از دست رفتن مشاغل در این بخش‌ها شود. مدیریت این انتقال برای جلوگیری از پیامدهای منفی اجتماعی و اقتصادی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای “گذار عادلانه” است. این شامل retraining و حمایت از کارگران بیکار شده، سرمایه‌گذاری در توسعه اقتصادی مناطق متکی به سوخت‌های فسیلی، و ارائه حمایت‌های اجتماعی لازم می‌شود تا هیچ جامعه‌ای در این گذار عقب نماند.

چالش‌های تأمین مالی؛ جذب سرمایه در مقیاس بزرگ

یکی از بزرگترین موانع بر سر راه گذار سریع انرژی، تأمین مالی در مقیاس مورد نیاز است. در حالی که هزینه فناوری‌های تجدیدپذیر به سرعت در حال کاهش است، حجم کل سرمایه‌گذاری همچنان بسیار زیاد است. جذب سرمایه خصوصی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه که ریسک سرمایه‌گذاری ممکن است بالاتر تلقی شود، نیازمند ابزارهای حمایتی و کاهش ریسک از سوی دولت‌ها و نهادهای مالی بین‌المللی است. همچنین، تخصیص منابع مالی عمومی محدود، رقابت برای سرمایه‌گذاری بین بخش‌های مختلف اقتصاد، و نیاز به همسوسازی سیاست‌های مالی و پولی با اهداف اقلیمی، از دیگر چالش‌های کلیدی در این حوزه هستند. نوآوری در ابزارهای مالی سبز، مانند اوراق قرضه سبز، تسهیل دسترسی به فاینانس بین‌المللی برای پروژه‌های انرژی پاک، و ایجاد مکانیزم‌های مالی ترکیبی (ترکیب سرمایه عمومی و خصوصی) برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، از جمله راهکارهایی هستند که برای غلبه بر این چالش‌ها ضروری به نظر می‌رسند.

نتیجه‌گیری؛ ضرورتی پر هزینه و فرصت‌آفرین

در نهایت، اقتصاد تغییرات اقلیمی و گذار انرژی، تصویری از یک ضرورت جهانی پر هزینه اما با پتانسیل‌های عظیم اقتصادی را ترسیم می‌کند. هزینه‌های ناشی از عدم اقدام در برابر تغییرات اقلیمی به حدی است که گذار به سوی اقتصادی کم‌کربن نه تنها یک انتخاب زیست‌محیطی، بلکه یک ضرورت اقتصادی برای حفظ ثبات و رفاه در بلندمدت است. این گذار نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بی‌سابقه‌ای است که بسیج منابع مالی در مقیاس جهانی را می‌طلبد. با این حال، این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند موتور محرکه نوآوری، رشد اقتصادی و ایجاد میلیون‌ها شغل جدید باشند. مدیریت هوشمندانه این فرآیند، با در نظر گرفتن پیامدهای اجتماعی و اقتصادی بر صنایع سنتی و جوامع وابسته، کلید موفقیت در دستیابی به آینده‌ای پایدارتر و عادلانه‌تر است. آینده اقتصادی جهان به طور فزاینده‌ای با موفقیت در مدیریت این تحول بزرگ اقلیمی و انرژی گره خورده است.