مدیریت غلط آب و غفلت از استحصال باران است

بحران آب در ایران به مرحله‌ای رسیده که منجر به تعطیلی ادارات می‌شود. اگرچه تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی مؤثرند، اما کارشناسان معتقدند سیاست‌گذاری‌های غلط و تأکید بر سدسازی، دلیل اصلی این وضعیت است. در این میان، روش‌های نوین مانند استحصال آب باران می‌تواند راهگشا باشد.

تبخیر ۷۰ درصدی باران و خسارت سیلاب‌ها

حمید سینی‌ساز، کارشناس سیاست‌گذاری آب، با اشاره به بیلان‌های آبی کشور، تأکید می‌کند که تقریباً ۶۹ تا ۷۱ درصد از آب ورودی حاصل از بارش‌ها، تبخیر می‌شود. همچنین، حدود ۸ تا ۱۰ درصد نیز از طریق مرزهای آبی و خاکی کشور هدر می‌رود. به این ترتیب، تنها حدود ۲۰ درصد از بارش‌ها برای استفاده باقی می‌مانند.

هم‌زمان با این هدررفت عظیم، کشور در فصل بارش با سیلاب‌های مخربی مواجه است که علاوه بر وارد آوردن خسارات جانی و مالی، حجم زیادی از آب را نیز از دسترس خارج می‌کند. حسین ظفری، سخنگوی وقت سازمان مدیریت بحران حوادث طبیعی، در سال ۱۴۰۳ اعلام کرد که بلایای طبیعی سالانه به طور میانگین پنج میلیارد دلار به کشور خسارت می‌زنند و سیلاب‌ها عامل اصلی این خسارات هستند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که حجم سیلاب تخلیه شده در برخی سال‌ها، مانند سال ۱۳۹۸، حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب بوده که بیش از هفت برابر کل مصرف آب در بخش صنعت کشور است.

کارشناسان معتقدند که مدیریت اصولی آب باران می‌تواند به افزایش آب در دسترس، حفظ منابع آبی، کاهش خطر سیل و فرسایش خاک و بهبود کیفیت آب منجر شود.

استحصال آب باران: راه‌حلی نادیده گرفته شده

یکی از روش‌های مؤثر و نوین که در بسیاری از کشورهای جهان برای مقابله با کم‌آبی به کار گرفته می‌شود، استحصال آب باران است. این روش به تجمیع و مدیریت روان‌آب حاصل از بارندگی و ذخیره آن برای استفاده‌های مؤثر و مفید اطلاق می‌شود. هدف اصلی آن، جمع‌آوری آب باران در مناطقی است که در معرض تبخیر غیرمفید یا سیلاب‌های مخرب قرار دارد، تا از این آب برای افزایش رطوبت خاک، تأمین نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی، مراتع و جنگل‌ها، یا افزایش ذخیره آب در مخازن سطحی و زیرزمینی مانند آب‌بندان‌ها، تالاب‌ها و آبخوان‌ها استفاده شود.

استحصال آب باران هم به صورت طبیعی (مانند جمع‌آوری آب در گودال‌ها و اراضی پست پس از بارش‌های شدید) و هم به صورت مصنوعی (با دخالت انسان در طبیعت و هدایت روان‌آب به مناطق معین) امکان‌پذیر است. آب استحصال شده علاوه بر مصارف زراعی و باغبانی، می‌تواند برای تأمین آب شرب انسان، دام‌ها، حیات‌وحش و اهداف زیست‌محیطی نیز به کار رود.

به گفته کارشناسان، غفلت از چنین روش‌هایی و تمرکز صرف بر سدسازی، به هدررفت بخش مهمی از منابع آبی و تشدید بحران کنونی آب در کشور دامن زده است.

تجربه موفق جهانی در استحصال آب باران: از هند تا استرالیا

هند و استرالیا نمونه‌های موفقی از کشورهایی هستند که با پیاده‌سازی سامانه‌های استحصال آب باران توانسته‌اند بر چالش‌های کم‌آبی غلبه کنند. این تجربیات نشان می‌دهد که مدیریت صحیح آب باران می‌تواند به افزایش تولیدات کشاورزی و تقویت زیرساخت‌های آبی منجر شود.

هند: افزایش تولید و کشت با بهره‌برداری از آب باران

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود به تجربه موفق هندوستان اشاره می‌کند. این کشور با بهره‌گیری از سامانه‌های استحصال آب باران توانسته است سطح زیر کشت را تا ۳۴ درصد و عملکرد محصولات کشاورزی را تا ۶۴ درصد افزایش دهد. این موفقیت نشان‌دهنده پتانسیل بالای جمع‌آوری و استفاده بهینه از آب باران در بخش کشاورزی است.

استرالیا: الزامی شدن استحصال آب باران در مواجهه با خشکسالی

استرالیا نیز به دلیل تجربه طولانی‌مدت با خشکسالی‌های شدید، به سرعت به سمت پیاده‌سازی گسترده سامانه‌های استحصال آب باران حرکت کرده است. قوانین ملی و ایالتی در این کشور، استفاده از این سامانه‌ها را در ساختمان‌های جدید و حتی برخی سازه‌های قدیمی، الزامی کرده‌اند. در شهرهای بزرگی مانند ملبورن و سیدنی، استحصال آب باران به بخشی جدایی‌ناپذیر از زیرساخت‌های آبی شهری تبدیل شده است که نشان از رویکرد جدی این کشور در مدیریت منابع آب دارد.