مذاکرات ایران و اروپا در سایه تحریم‌های روسیه و “مکانیسم ماشه”

همزمان با آغاز مذاکرات میان اروپا و ایران، اتحادیه اروپا شدیدترین تحریم‌های خود را علیه روسیه اعمال کرده است، از جمله کاهش سقف قیمت نفت دریایی این کشور به ۴۷.۶ دلار در هر بشکه. این اقدام نه تنها ضربه‌ای جدید به درآمدهای روسیه است، بلکه برای ایران نیز به منزله هشداری جدی تلقی می‌شود. به این معنا که در صورت عدم توافق تهران پای میز مذاکره، ایران ممکن است با سرنوشتی مشابه یا حتی سخت‌تر از روسیه مواجه شود، چرا که فعال شدن “مکانیسم ماشه” (اسنپ‌بک) می‌تواند ایران را ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد قرار دهد. این امر به شورای امنیت اختیارات کامل برای اتخاذ اقدامات نظامی و غیرنظامی جهت “برقراری صلح و امنیت بین‌المللی” را می‌دهد و به معنای قانونی شدن حمله نظامی به ایران خواهد بود.

فشار اقتصادی بر ایران و موانع “وتو”

ایران در حال حاضر تحت فشارهای اقتصادی شدیدی ناشی از تحریم‌ها قرار دارد و امیدوار است مذاکرات آتی با اروپا مانع از اعمال مکانیسم ماشه شود. نکته قابل توجه اینجاست که بر اساس فرآیند پیش‌بینی شده در برجام، حتی چین و روسیه به عنوان متحدان ایران نیز در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، قادر به وتوی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران نخواهند بود. این امر به دلیل نیاز به تصویب قطعنامه‌ای جدید برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌هاست که با وتوی آمریکا و سه کشور اروپایی در شورای امنیت مواجه خواهد شد.

خواسته‌های حداکثری اروپا از ایران

در این میان، اروپا خواسته‌های حداکثری از ایران دارد. آنتونی بلینکن پیشتر در مصاحبه‌ای با کریستین امانپور، از تمایل اروپا برای غنی‌سازی زیر یک درصد در ایران خبر داده بود. علاوه بر این، سه کشور اروپایی (E3: آلمان، انگلیس، فرانسه) خواهان محدود شدن برنامه موشکی ایران، عدم حمایت از “نیروهای نیابتی” و آزادی زندانیان دوتابعیتی یا اروپایی در ایران هستند.

مکانیسم ماشه: ابزاری دیپلماتیک یا تنبیهی؟

در شطرنج دیپلماسی، هر طرف تلاش می‌کند از ابزارهای خود حداکثر استفاده را ببرد. در شرایط کنونی، مکانیسم ماشه برای اروپا و به عبارت دقیق‌تر E3، بیش از آنکه یک ابزار تنبیهی برای “به قعر کشاندن ایران” باشد، به عنوان ابزار فشاری دیپلماتیک تلقی می‌شود. هدف آن‌ها از این اهرم، وادار کردن ایران به نشستن پای میز مذاکره است، حتی با وجود “بدعهدی‌ها و بداخلاقی‌هایی که تهران از غرب دیده است”.

با این حال، باید توجه داشت که اگر ایران و اروپا به توافق نرسند، E3 همان‌طور که در چند روز اخیر تأکید کرده، تهدید خود برای اعمال مکانیسم ماشه را عملی خواهد کرد. البته ایران نیز ابزارهای مقابله‌ای خاص خود را در این زمینه دارد.

تروئیکای اروپایی زیر فشار: شمشیر دولبه مکانیسم ماشه

E3 در حالی با نمایندگان ایران دیدار خواهد کرد که خود نیز تحت فشارهای متعددی قرار دارد:

فشار آمریکا و اسرائیل: این دو کشور اصرار دارند که در صورت عدم پیشرفت قابل توجه در همان نشست نخست، مکانیسم ماشه فعال شود. عدم تمکین اروپا به این خواسته ممکن است آن‌ها را متهم به “مماشات با ایران” کند.

محدودیت‌های داخلی اروپا: کشورهای اروپایی، به ویژه آلمان و فرانسه، به دلیل وابستگی به تجارت جهانی و نگرانی‌های اقتصادی، تمایلی به تشدید تنش‌ها با ایران ندارند، چرا که این امر می‌تواند منجر به افزایش بهای نفت و گاز شود.

مهلت اکتبر ۲۰۲۵: اگر E3 تا اکتبر ۲۰۲۵ مکانیسم ماشه را فعال نکند و مذاکرات به نتیجه نرسد، طبق مفاد برجام این فرصت را از دست خواهد داد. با از دست دادن این اهرم فشار کلیدی، اروپا ممکن است نفوذ خود در پرونده هسته‌ای ایران را در برابر آمریکا و اسرائیل از دست بدهد.

بنابراین، مکانیسم ماشه شبیه شمشیری دو لبه است: اگر فعال شود، نه تنها ایران را با چالش‌های عظیم اقتصادی و سیاسی مواجه می‌کند، بلکه نفوذ اروپا در پرونده هسته‌ای ایران را نیز از بین می‌برد.

تمایل اروپا به توافق موقت و تمدید مهلت

به نظر می‌رسد اروپا نیز بیشتر تمایل دارد با ایران به توافقی ولو موقت دست یابد تا اینکه مکانیسم ماشه را فعال کند. در جریان چنین مذاکراتی، اروپا می‌تواند در ازای عدم اعمال تحریم‌ها و تداوم مذاکرات، امتیاز تمدید مهلت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را نیز از ایران بگیرد. وال استریت ژورنال روز جمعه گزارش داد که در تماسی میان عباس عراقچی و وزرای امور خارجه E3 و کایا کالاس، احتمال تمدید مهلت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه به بحث گذاشته شده است.

این رویکرد به E3 اجازه می‌دهد هم ابزار مکانیسم ماشه را برای خود حفظ کند و هم از اتهام “افتادن به دام ایران” رها شود، چرا که آمریکا و اسرائیل از هم‌اکنون به اروپا هشدار داده‌اند که مراقب “سیاست ایران برای طولانی کردن مذاکرات و زمان خریدن” باشد.