واکنش رسمی ایران به گزارش رافائل گروسی

به گزارش خبرنگار بین الملل تجارگستران ؛ از یادداشت توضیحی ایران به شورای حکام، جمهوری اسلامی ایران در واکنش به جدیدترین گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی – رافائل گروسی با عنوان «نظارت و راستی‌آزمایی در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت»، مجموعه‌ای از مشاهدات، اعتراضات و مواضع شفاف خود را به صورت رسمی منتشر کرد. این یادداشت که در تاریخ ۳۱ مه ۲۰۲۵ ارائه شده، به تشریح دقیق دغدغه‌های ایران در مورد رویکرد آژانس و تفسیر تعهدات متقابل می‌پردازد و بر نکات حقوقی و فنی مهمی تأکید دارد.

اعتراض به رویه گزارش‌دهی  رافائل گروسی

یکی از اصلی‌ترین محورهای اعتراض ایران، به شیوه تنظیم گزارش‌های مدیرکل بازمی‌گردد. تهران معتقد است که این گزارش‌ها، به‌ویژه گزارش مربوط به اجرای قطعنامه ۲۲۳۱، به شکل مستمر حاوی جزئیات غیرضروری و اطلاعاتی است که ماهیت حساس و طبقه‌بندی‌شده دارند. بر اساس ماده ۵ موافقت‌نامه پادمان ایران (سند INFCIRC/214)، انتشار چنین اطلاعاتی بدون کسب رضایت صریح از سوی ایران مجاز نیست. ایران تأکید می‌کند که بارها از طریق بیانیه‌های رسمی، یادداشت‌های توضیحی و مکاتبات قبلی، از جمله نامه فوریه ۲۰۲۱، مخالفت خود را با این رویکرد اعلام کرده و هشدار داده است که دبیرخانه آژانس و شورای حکام با نادیده گرفتن اصل محرمانگی، مسئولیت حقوقی این اقدام را بر عهده دارند. در این یادداشت، ایران بار دیگر خواستار توقف فوری این “روند غیرقانونی” شده است.

مرزبندی حقوقی میان برجام و پادمان‌های ان‌پی‌تی

موضوع کلیدی دیگری که ایران بر آن پافشاری می‌کند، لزوم تفکیک کامل و شفاف میان موضوعات مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و تعهدات ایران ذیل موافقت‌نامه پادمان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است. از دیدگاه ایران، این دو مقوله در گزارش‌های آژانس با یکدیگر خلط شده‌اند؛ به طوری که مسائل برجامی در گزارش پادمان و بالعکس ذکر می‌شوند. ایران استدلال می‌کند که برجام یک بسته دیپلماتیک و سیاسی منحصر به فرد است که به تأیید شورای امنیت سازمان ملل نیز رسیده و به همین دلیل، یک رژیم حقوقی مستقل محسوب می‌شود. بنابراین، مفاد آن نباید برای بازتعریف یا تفسیر تعهدات ایران تحت اسناد حقوقی دیگر مانند موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) مورد استفاده قرار گیرد. حفظ این مرزبندی، به باور تهران، برای حفاظت از تمامیت حقوقی و ثبات هنجاری هر دو نظام NPT و برجام حیاتی است و این خط مشخص باید در تمام گزارش‌های مدیرکل آژانس رعایت شود.

تفکیک تعهدات قانونی از اقدامات داوطلبانه

بخش قابل توجهی از یادداشت ایران به تمایز میان تعهدات حقوقی و اقدامات داوطلبانه اختصاص دارد. ایران تأکید می‌کند که موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) با آژانس همچنان معتبر و در حال اجراست و تهران به طور کامل به آن پایبند است. بر این اساس، هرگونه نتیجه‌گیری از سوی آژانس مبنی بر “عدم توانایی در ارائه تضمین درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران”، باید به صراحت به حوزه اقدامات راستی‌آزمایی داوطلبانه‌ای محدود شود که ایران در چارچوب برجام پذیرفته بود و نباید به ارزیابی‌های مرتبط با تعهدات قانونی تحت CSA تعمیم داده شود.

در همین راستا، ایران به بند ۳۲ گزارش آژانس که برچیدن تجهیزات نظارتی مرتبط با برجام را دارای “پیامدهای زیانبار” دانسته، واکنش نشان می‌دهد و تأکید می‌کند که این اقدام هیچ مبنای حقوقی در موافقت‌نامه پادمان جامع ندارد. از نظر ایران، باید یک تمایز روشن بین تعهدات قانونی کشورها و اقدامات داوطلبانه آنها وجود داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که این اقدامات داوطلبانه به مرور زمان به تعهدات حقوقی الزام‌آور تبدیل نمی‌شوند.

حقوق ایران ذیل برجام و توقف اقدامات داوطلبانه

ایران در پاسخ به نگرانی‌های مطرح شده در بندهای ۳۳ و ۳۴ گزارش، به تشریح دلایل توقف اجرای پروتکل الحاقی و سایر اقدامات داوطلبانه می‌پردازد. تهران یادآوری می‌کند که اجرای موقت و داوطلبانه پروتکل الحاقی، طبق قانون مصوب مجلس، پس از خروج غیرقانونی ایالات متحده از برجام متوقف شد. این اقدام، به گفته ایران، یک حق ذاتی بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام است که به ایران اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی طرف مقابل، اجرای تعهدات خود را متوقف کند. همچنین، در این یادداشت به صراحت آمده است که اجرای پروتکل الحاقی و تصویب نهایی آن در مجلس، به اجرای موفقیت‌آمیز کامل برجام گره خورده است.

علاوه بر این، ایران ادعای محدودیت در سطح غنی‌سازی را رد کرده و تأکید می‌کند که بر اساس موافقت‌نامه پادمان جامع، هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد و فعالیت‌های چرخه سوخت، از جمله غنی‌سازی، به عنوان بخشی از سیاست‌های ملی کشورها در چارچوب NPT به رسمیت شناخته شده است.

شرط ایران برای همکاری و انتقاد از طرف‌های اروپایی

در نهایت، ایران ضمن تأکید بر تعهد خود به تعامل سازنده با آژانس، یک پیش‌شرط روشن برای احیای کامل اقدامات راستی‌آزمایی داوطلبانه برجامی تعیین می‌کند: بازگشت متقابل همه طرف‌ها به تعهداتشان. تا آن زمان، ایران از آژانس می‌خواهد که گزارش‌های خود را در چارچوب حقوقی و دقیق تعهدات پادمانی ایران تنظیم کند، از تطبیق دادن نتیجه‌گیری‌های حقوقی با ملاحظات سیاسی پرهیز نماید و فراتر از مأموریت مشخص خود ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ حرکت نکند.

این یادداشت همچنین با اشاره به عدم لغو تحریم‌ها توسط سه کشور اروپایی در “روز انتقال” (۱۸ اکتبر ۲۰۲۳)، این اقدام را مصداق بارز “عدم پایبندی غیرقانونی” به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ و نشانه برخورد بی‌میل و مسامحه‌کارانه آنها با تعهداتشان توصیف می‌کند.