پیشگیری از زونا: واکسنی که سپر بلای قلب و مغز شما می‌شود
بیماری زونا، که با نام علمی هرپس زوستر نیز شناخته می‌شود، یک عارضه پوستی دردناک و آزاردهنده است که بسیاری از افراد، به‌ویژه در سنین بالا یا با سیستم ایمنی ضعیف، آن را تجربه می‌کنند. اما آیا می‌دانستید که تأثیرات زونا می‌تواند بسیار فراتر از بثورات پوستی و دردهای عصبی باشد؟ تحقیقات علمی روزافزون در سال‌های اخیر، و به‌ویژه تا به امروز در می ۲۰۲۵، ارتباط نگران‌کننده‌ای را میان ابتلا به زونا و افزایش قابل توجه خطر بروز حوادث قلبی-عروقی جدی مانند سکته قلبی و سکته مغزی آشکار کرده است. خبر خوب این است که واکسن زونا، که در وهله اول برای پیشگیری از خود بیماری و عوارض شایع آن مانند نورالژی پس از هرپس (درد عصبی طولانی‌مدت) طراحی شده، می‌تواند نقش مهمی در کاهش این خطرات قلبی و مغزی نیز ایفا کند. این مقاله به بررسی این ارتباط پنهان و نقش محافظتی واکسن زونا در برابر این تهدیدات جدی برای سلامتی می‌پردازد.
زونا چیست و چرا فراتر از یک بیماری پوستی است؟
زونا در اثر فعال شدن مجدد ویروس واریسلا-زوستر (VZV)، همان ویروسی که در دوران کودکی باعث آبله‌مرغان می‌شود، به وجود می‌آید. پس از بهبودی از آبله‌مرغان، این ویروس به صورت نهفته در سلول‌های عصبی بدن باقی می‌ماند و می‌تواند سال‌ها بعد، به‌ویژه در شرایط ضعف سیستم ایمنی ناشی از افزایش سن، بیماری‌های خاص یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، دوباره فعال شده و باعث بروز زونا شود. علائم کلاسیک زونا شامل بثورات پوستی دردناک و تاول‌دار است که معمولاً در یک نوار یا полоса در یک سمت بدن ظاهر می‌شود. درد، سوزش، خارش و حساسیت شدید در ناحیه درگیر، از دیگر نشانه‌های این بیماری است. یکی از عوارض شناخته‌شده و طولانی‌مدت زونا، نورالژی پس از هرپس (PHN) است که می‌تواند ماه‌ها و حتی سال‌ها پس از بهبودی بثورات پوستی، فرد را با دردهای ناتوان‌کننده عصبی درگیر کند.
اما درک ما از پیامدهای زونا در حال تغییر است. پژوهشگران دریافته‌اند که ویروس واریسلا-زوستر تنها به پوست و اعصاب محیطی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند باعث التهاب عروق خونی (واسکولوپاتی یا واسکولیت) در نقاط مختلف بدن، از جمله عروق مغزی و قلبی شود. این التهاب عروقی، حلقه مفقوده‌ای است که زونا را به افزایش خطر سکته قلبی و مغزی مرتبط می‌سازد.
ارتباط پنهان: زونا چگونه خطر سکته قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد؟
مطالعات اپیدمیولوژیک و بالینی متعددی که در دهه گذشته و تا به امروز انجام شده‌اند، شواهد محکمی دال بر افزایش ریسک حوادث قلبی-عروقی پس از ابتلا به زونا ارائه داده‌اند. این خطر به‌ویژه در هفته‌ها و ماه‌های اولیه پس از شروع بیماری زونا، به اوج خود می‌رسد. اما مکانیسم‌های دقیق این ارتباط چگونه است؟ چندین فرضیه مطرح شده است:
التهاب مستقیم عروق خونی (واسکولوپاتی): ویروس واریسلا-زوستر می‌تواند مستقیماً به دیواره رگ‌های خونی، به‌ویژه شریان‌های کوچک مغز و قلب، حمله کرده و باعث التهاب، آسیب و تنگ شدن آن‌ها شود. این وضعیت می‌تواند جریان خون را مختل کرده و زمینه را برای تشکیل لخته و بروز سکته فراهم آورد.
افزایش التهاب سیستمیک: بیماری زونا یک پاسخ التهابی گسترده را در سراسر بدن تحریک می‌کند. این التهاب سیستمیک می‌تواند به آسیب‌دیدگی لایه داخلی رگ‌های خونی (اندوتلیوم) منجر شده، روند تصلب شرایین (آترواسکلروز یا سخت شدن رگ‌ها) را تسریع بخشد و پلاک‌های چربی موجود در دیواره عروق را ناپایدار کرده و خطر پارگی آن‌ها و ایجاد لخته را افزایش دهد.
اختلال در عملکرد اندوتلیال: آسیب به سلول‌های اندوتلیال پوشاننده سطح داخلی عروق، تعادل طبیعی میان عوامل گشادکننده و تنگ‌کننده عروق و همچنین عوامل ضدلخته و پرولخته را بر هم می‌زند و رگ‌ها را مستعد اسپاسم و تشکیل لخته می‌کند.
افزایش تمایل به تشکیل لخته: التهاب ناشی از زونا می‌تواند باعث افزایش فاکتورهای انعقادی در خون و کاهش عوامل ضدانعقادی طبیعی بدن شود که این امر خطر ایجاد لخته‌های خونی ناخواسته را بالا می‌برد.
واکسن زونا: سپری دوگانه برای سلامت
برای پیشگیری از بیماری زونا و عوارض ناشی از آن، واکسن‌های مؤثری در دسترس هستند. واکسن‌های نوترکیب جدیدتر، مانند شینگریکس (Shingrix)، اثربخشی بسیار بالایی (بیش از ۹۰ درصد) در پیشگیری از زونا و همچنین نورالژی پس از هرپس در افراد ۵۰ ساله و بالاتر نشان داده‌اند. اما اهمیت واکسن زونا فراتر از این‌هاست. با پیشگیری از بروز زونا، این واکسن به طور غیرمستقیم از آبشار وقایع التهابی و آسیب‌های عروقی که می‌توانند منجر به سکته قلبی و مغزی شوند نیز جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر، واکسن زونا نه تنها از پوست و اعصاب شما در برابر حمله ویروس محافظت می‌کند، بلکه می‌تواند سپری برای سلامت قلب و مغز شما نیز باشد. مطالعات متعددی که جمعیت‌های واکسینه‌شده و واکسینه‌نشده را با یکدیگر مقایسه کرده‌اند، نشان داده‌اند که افراد واکسینه‌شده علیه زونا، در ماه‌ها و سال‌های پس از واکسیناسیون، با کاهش قابل توجهی در میزان بروز سکته مغزی و حملات قلبی مواجه بوده‌اند. این یافته‌ها اهمیت واکسیناسیون را به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه برای سلامت قلبی-عروقی در جمعیت‌های در معرض خطر، برجسته‌تر می‌کند.
چه کسانی باید واکسن زونا را دریافت کنند و چه زمانی؟
بر اساس آخرین دستورالعمل‌های مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و سایر نهادهای معتبر بهداشتی تا می ۲۰۲۵، واکسیناسیون علیه زونا برای گروه‌های زیر توصیه می‌شود:
بزرگسالان ۵۰ ساله و بالاتر: حتی اگر سابقه ابتلا به آبله‌مرغان یا خود زونا را داشته باشند، زیرا زونا می‌تواند مجدداً عود کند.
بزرگسالان ۱۹ ساله و بالاتر که به دلیل بیماری یا مصرف داروها، سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
واکسن نوترکیب زونا معمولاً در دو دوز و با فاصله ۲ تا ۶ ماه تزریق می‌شود. این واکسن بسیار ایمن است و عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و موقتی هستند و شامل درد، قرمزی و تورم در محل تزریق، خستگی، سردرد و دردهای عضلانی می‌شود که طی چند روز برطرف می‌شوند.
اهمیت آگاهی و اقدامات پیشگیرانه
متأسفانه، بسیاری از مردم هنوز از ارتباط میان بیماری زونا و افزایش خطر سکته قلبی و مغزی آگاهی کافی ندارند. افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و همچنین آموزش پزشکان و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی برای توصیه فعالانه واکسن به گروه‌های واجد شرایط، از اهمیت بالایی برخوردار است. واکسیناسیون علیه زونا، در کنار سایر اقدامات پیشگیرانه برای سلامت قلب و عروق مانند حفظ رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن، عدم استعمال دخانیات، و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا و دیابت، می‌تواند نقش مؤثری در کاهش بار کلی بیماری‌های قلبی-عروقی در جامعه ایفا کند.
تحقیقات آینده و چشم‌انداز پیش رو
تحقیقات در زمینه ارتباط میان عفونت‌ها، التهاب و بیماری‌های مزمن همچنان ادامه دارد. دانشمندان در تلاشند تا مکانیسم‌های دقیق تأثیر ویروس واریسلا-زوستر بر سیستم قلبی-عروقی را با جزئیات بیشتری شناسایی کنند. همچنین، مطالعات طولانی‌مدت‌تری برای ارزیابی دوام اثرات محافظتی واکسن زونا در برابر حوادث قلبی-عروقی در جریان است. این یافته‌ها همچنین بر اهمیت مفهوم گسترده‌تر “بار عفونی” و تأثیر آن بر سلامت عمومی تأکید می‌کنند. پیشگیری از عفونت‌های قابل پیشگیری با واکسن، مانند زونا و آنفولانزا (که آن نیز با کاهش خطر حوادث قلبی مرتبط دانسته شده)، می‌تواند یک استراتژی بهداشت عمومی مقرون‌به‌صرفه و مؤثر برای کاهش بیماری‌های مزمن و بهبود کیفیت زندگی افراد، به‌ویژه سالمندان باشد.
نتیجه‌گیری: گامی مهم برای سلامت یکپارچه
پیام اصلی روشن است: واکسن زونا چیزی بیش از یک اقدام پیشگیرانه برای یک بیماری پوستی است. شواهد علمی معتبر نشان می‌دهند که این واکسن می‌تواند به عنوان یک ابزار مهم در زرادخانه ما برای مبارزه با سکته قلبی و مغزی، به‌ویژه در جمعیت سالمند و افراد در معرض خطر، عمل کند. اگر شما یا عزیزانتان در گروه‌های واجد شرایط دریافت این واکسن قرار دارید، توصیه می‌شود در مورد مزایای آن با پزشک خود مشورت کنید. این اقدام ساده می‌تواند گامی مهم در جهت حفظ سلامت قلب، مغز و کیفیت زندگی شما در سال‌های آینده باشد.
این مقاله با بهره‌گیری از آخرین یافته‌های علمی تا می ۲۰۲۵ و با هدف ارتقای آگاهی عمومی در مورد اهمیت واکسیناسیون زونا تهیه شده است.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید