معمای FATF؛ فرصت‌ها و تهدیدهای پیوستن به کارگروه اقدام مالی برای ایران

به گزارش تجار گستران ؛ موضوع پیوستن یا نپیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) و خروج از فهرست سیاه این نهاد بین‌المللی، بار دیگر به یکی از بحث‌های داغ در محافل سیاسی و رسانه‌ای کشور تبدیل شده است. در هفته‌های اخیر، شاهد اظهارنظرهای متفاوتی از سوی مسئولان و کارشناسان بوده‌ایم که نشان‌دهنده اهمیت و در عین حال پیچیدگی این پرونده برای جمهوری اسلامی ایران است. در حالی که نام ایران همچنان در فهرست کشورهای با ریسک بالا از نظر این نهاد بین‌المللی قرار دارد، دولت رویکرد ویژه‌ای به این مسئله نشان داده و مزایای تعامل با FATF را مورد تأکید قرار داده است.

گروه ویژه اقدام مالی FATF ، در دولت چهاردم

FATF که به معنای “گروه ویژه اقدام مالی” است، یک نهاد بین‌الدولی محسوب می‌شود که وظیفه اصلی آن تدوین استانداردها و مقررات برای مبارزه با پول‌شویی، تأمین مالی تروریسم و سایر جرایم مالی است. بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان این استانداردها را پذیرفته و تلاش می‌کنند نظام مالی خود را با آن‌ها همسو کنند. گروه اگمونت (Egmont Group) نیز که مجموعه‌ای از “واحدهای اطلاعات مالی” (FIUs) کشورهای مختلف است، بازوی اجرایی و فنی FATF محسوب می‌شود و از طریق تبادل اطلاعات مالی، به مبارزه با تهدیدهای نظام مالی بین‌المللی کمک می‌کند.

ارتباط ایران با FATF به اواسط دهه هشتاد خورشیدی بازمی‌گردد، اما در یک دهه اخیر به یکی از موضوعات مناقشه‌برانگیز در حوزه سیاست خارجی کشور تبدیل شده است. لوایح چهارگانه‌ای که در دولت قبل با هدف همسویی با استانداردها و توصیه‌های FATF به مجلس فرستاده شد (شامل اصلاح قوانین مبارزه با تأمین مالی تروریسم و پول‌شویی، و پیوستن به دو کنوانسیون بین‌المللی پالرمو و CFT)، با اختلاف نظرهایی میان مجلس، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام روبرو شد و سرنوشت آن‌ها نامعلوم باقی ماند.

طرفداران پیوستن به FATF و فعالان اقتصادی معتقدند که قرار گرفتن نام ایران در فهرست سیاه این نهاد، چالش‌های جدی را برای روابط خارجی و مناسبات مالی و بانکی کشور ایجاد کرده و هزینه سنگینی را بر اقتصاد تحمیل نموده است. عدم شفافیت مالی و بانکی از نظر FATF، باعث می‌شود که بانک‌ها و مؤسسات مالی بین‌المللی در همکاری با ایران احتیاط کرده و ریسک تعامل با نظام مالی کشور را بالا ببینند. این امر مبادلات تجاری و دسترسی به منابع مالی خارجی را محدود می‌کند.

فرصت‌های همکاری با FATF؛ نگاهی به مزایا از دیدگاه موافقان

برخی کارشناسان و پژوهشگران معتقدند که همکاری با FATF و بازوی عملیاتی آن، گروه اگمونت، می‌تواند مزایا و فرصت‌هایی را برای ایران به همراه داشته باشد:

1. شفافیت و مبارزه با فساد: همکاری با FATF و اگمونت می‌تواند به شفافیت بیشتر در تراکنش‌های بانکی و مالی کشور منجر شود و با ایجاد سازوکارهای نظارتی دقیق‌تر، زمینه را برای مبارزه مؤثرتر با فساد، رشوه و قاچاق کالا فراهم کند. اگمونت با تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی می‌تواند در شناسایی سریع متهمان پول‌شویی و جرایم سازمان‌یافته کمک‌کننده باشد. با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر، رصد تراکنش‌های مشکوک در این زمینه می‌تواند در مبارزه با قاچاق مواد مخدر و جرایم مرتبط مفید واقع شود.
2. اصلاح نظام بانکی و تسهیل روابط بین‌المللی: توصیه‌های FATF به عنوان استانداردهای پذیرفته شده توسط بانک‌های معتبر بین‌المللی، می‌تواند زمینه‌ساز اصلاح و به‌روزرسانی نظام بانکی ایران، به خصوص در حوزه شفافیت مالی و دسترسی به اطلاعات مشتریان (با رعایت موازین قانونی) باشد. این اصلاحات می‌تواند همکاری‌ها و ارتباطات مالی بین‌بانکی (مانند استفاده از سیستم سوئیفت) را در سطح بین‌المللی تسهیل کند.
3. ارتقای وجهه و جایگاه بین‌المللی: مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم در جامعه بین‌المللی اهمیت بالایی دارد و عدم همکاری با FATF می‌تواند باعث سوءظن سایر دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی نسبت به شفافیت مالی ایران شود. همکاری فعال با FATF و حضور در گروه اگمونت پیامی روشن برای جهان دارد که ایران در مبارزه با این پدیده‌ها عزم جدی دارد و می‌تواند به تبیین دیدگاه‌های ایران در خصوص تروریسم و گروه‌های تروریستی نیز کمک کند.
4. دسترسی به منابع مالی بین‌المللی: FATF و اگمونت با نهادهای مالی بین‌المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول روابط نزدیکی دارند. این نهادها شفافیت در نظام مالی را یکی از پیش‌شرط‌های اعطای تسهیلات به دولت‌ها قرار داده‌اند. قرار گرفتن در فهرست سیاه FATF می‌تواند مانعی جدی بر سر راه استفاده ایران از تسهیلات و ظرفیت‌های این نهادهای مالی باشد. بنابراین، همکاری با FATF می‌تواند به صورت غیرمستقیم، دسترسی ایران به این منابع مالی را تسهیل کند.
5. فرصت تبیین مواضع در خصوص گروه‌های مقاومت: برخی معتقدند که با وجود ناهمسانی در تعاریف تروریسم میان برخی سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌های غربی با دیدگاه ایران در خصوص گروه‌های مقاومت، تعامل با FATF نه تنها مانع حمایت ایران از محور مقاومت نمی‌شود، بلکه فرصتی فراهم می‌کند تا ایران در چارچوب این نهاد، دیدگاه‌های خود را مطرح کرده و ماهیت واقعی گروه‌های تروریستی از نظر خود را تبیین کند و اتهامات بی‌اساس را پاسخ دهد.

پیامدهای منفی همکاری با FATF؛ نگرانی‌های مخالفان

در مقابل، مخالفان پیوستن به FATF نگرانی‌هایی را در خصوص پیامدهای منفی احتمالی این همکاری مطرح می‌کنند:

1.  تهدید امنیت ملی و تعارض در تعریف تروریسم: یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها، عدم وجود یک تعریف واحد و مورد توافق بین‌المللی از تروریسم است. مخالفان معتقدند پذیرش توصیه‌های FATF از سوی ایران ممکن است به معنای پذیرش ضمنی تعریفی از تروریسم باشد که توسط آمریکا و برخی کشورهای غربی ترویج می‌شود و گروه‌های مقاومت در منطقه را در بر می‌گیرد. این امر می‌تواند در آینده منافع ملی ایران را در خصوص حمایت از این گروه‌ها به چالش کشیده و تهدیدهای امنیتی ایجاد کند.
2. سیاسی بودن رویکرد FATF: منتقدان معتقدند که FATF همواره رویکردی فنی و بی‌طرفانه ندارد و در گزارش‌ها و تصمیمات خود تحت تأثیر ملاحظات سیاسی و نفوذ کشورهای بزرگ، به ویژه آمریکا، قرار می‌گیرد. آن‌ها به مواردی اشاره می‌کنند که به نظر آن‌ها FATF در قبال حمایت مالی برخی دولت‌ها از گروه‌هایی که از نظر ایران تروریستی محسوب می‌شوند، اقدام مناسبی انجام نداده است.
3. افشای اطلاعات مالی و مسدود شدن راه‌های دور زدن تحریم: در شرایطی که ایران تحت تحریم‌های شدید قرار دارد و از روش‌های مختلفی برای دور زدن این تحریم‌ها و انجام مبادلات مالی استفاده می‌کند، همکاری با FATF و ارائه اطلاعات مالی به گروه اگمونت می‌تواند این مسیرها را برای طرف‌های مقابل شناسایی و مسدود کند و عملاً توانایی ایران را در مواجهه با تحریم‌ها کاهش دهد.
4. الزام به ارائه اطلاعات و نگرانی از سوءاستفاده: مخالفان نگران هستند که الزام به ارائه اطلاعات مالی به واحد اطلاعات مالی ایران و امکان دسترسی این واحد به اطلاعات افراد حقیقی و حقوقی غیردولتی (از جمله وکلا، سردفتران، مؤسسات خیریه و هیئت‌های مذهبی) برای رصد تراکنش‌های مشکوک، ممکن است زمینه را برای سوءاستفاده از این اطلاعات و نقض حریم خصوصی افراد فراهم کند.

نتیجه‌گیری و راهکارها

در خصوص همکاری ایران با FATF دو دیدگاه اصلی با دلایل و مستندات خاص خود وجود دارد. با این حال، به رغم چالش‌ها و تهدیدهای احتمالی که عمدتاً از ماهیت سیاسی روابط بین‌الملل و تأثیرگذاری قدرت‌های بزرگ ناشی می‌شوند، بسیاری از کارشناسان معتقدند که اجرای توصیه‌ها و الزام‌های FATF در مجموع به نفع منافع ملی ایران خواهد بود. اتخاذ رویکرد “جزیره‌ای” و عدم همکاری در حوزه پولی و مالی بین‌المللی، نه تنها به نفع کشور نیست، بلکه وجهه بین‌المللی ایران را در مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم خدشه‌دار می‌کند و می‌تواند منجر به تجویز “اقدام‌های مقابله‌ای” از سوی FATF علیه ایران شود که پیامدهای مخرب اقتصادی جدی برای سرمایه‌گذاری و همکاری‌های بانکی خواهد داشت.

طرفداران تعامل معتقدند که منافع همکاری با FATF، از جمله شفافیت مالی، اصلاح نظام بانکی، ارتقای جایگاه بین‌المللی و تسهیل دسترسی به منابع مالی، از اهمیت راهبردی بالاتری نسبت به تهدیدهای احتمالی برخوردارند. آن‌ها همچنین تأکید می‌کنند که ایران می‌تواند با لحاظ کردن “حق شرط”های لازم در موافقتنامه‌های بین‌المللی مرتبط (مانند پالرمو و CFT)، از برخی پیامدهای منفی جلوگیری کرده و زمینه را برای خروج از فهرست سیاه فراهم سازد. علاوه بر این، تقویت قوانین داخلی مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم و اجرای مؤثر ۴۱ بند مربوط به برنامه اقدام ایران، می‌تواند ضمن کاهش خطرهای محتمل، از فرصت‌های همکاری با FATF و اگمونت در عرصه بین‌المللی به نحو احسن استفاده کند. نبردی که آمریکا و مخالفان ایران برای متقاعد کردن سایر کشورها به “اقدام‌های مقابله‌ای” علیه ایران انجام می‌دهند، نیازمند پاسخگویی فعال و شفاف ایران در چارچوب نهادهای بین‌المللی مانند FATF است.